Het bestuur van de Koninklijke Vereeniging Handelsrecht meent dat met de mooie en interessante preadviezen dit jaar een onderwerp aan de orde wordt gesteld dat zowel maatschappelijk als juridisch van groot en toenemend belang is. Dat maakt het overigens nog geen vrolijk onderwerp. Maar voorbereiding op mogelijke negatieve en zorgwekkende ontwikkelingen zal er hopelijk aan bijdragen dat deze zich juist niet of niet in ernstige mate zullen manifesteren en zoveel mogelijk kunnen worden afgewend. Het bekende adagium: ‘si vis pacem, para bellum’ (wie vrede wil, bereidt zich voor op oorlog) doet ook hier opgeld. Met het onder ogen zien van de bedreigingen en het binnen de mogelijkheden die het recht biedt minimaliseren van de gevolgen daarvan, kan een wezenlijke bijdrage aan maatschappelijk welzijn worden geleverd. Juist de onderhavige preadviezen bieden waardevolle handvatten daarvoor. Het bestuur is de preadviseurs dan ook bijzonder erkentelijk voor hun bijdragen. Alle preadviseurs stonden voor de uitdaging om een relatief onontgonnen terrein nader in kaart te brengen. Dat hebben zij op indrukwekkende wijze gedaan en daarvoor zijn wij hen als bestuur, ongetwijfeld ook namens u als onze leden en lezers, bijzonder erkentelijk. Het is nu aan de wetgever en aan individuele ondernemingen om het gebodene en de gedane suggesties in overweging te nemen en verder te ontwikkelen. Allereerst zullen echter onze leden de gelegenheid hebben om in de jaarvergadering van onze vereniging op 4 december a.s. met de preadviseurs nader van gedachten te wisselen. Als bestuur zien wij ernaar uit u dan te mogen verwelkomen.
Mr. drs. P.R. van den Berghe
Prof. mr. C.D.J. Bulten
Prof. mr. C.J.H. Jansen
Mr. drs. T.J.C. Klein Bronsvoort
Prof. mr. H.J. de Kluiver (red.)
Mr. C.R. Nagtegaal
Prof. mr. M. van Olffen
Mr. P.N. Ploeger
Prof. mr. V.P.G. de Serière
Mr. J.J. Strijder
Prof. mr. A.F. Verdam
Mr. dr. P.T.J. Wolters
Ten geleide – Si vis pacem, para bellum – Prof. mr. H.J. de Kluiver / 11
Inleiding / 11
De grijze zone tussen oorlog en vrede / 11
Over noodrecht en lessen uit het verleden / 12
Bescherming van (dochter)ondernemingen: over trusts en zetelverplaatsing / 13
De impact van economische sancties / 14
De juridische status van ‘frozen assets’ / 15
Ontregeling van de samenleving in de grijze zone: cyber centraal / 16
Afronding / 17
Onderneming, oorlog en oorlogsdreiging – Prof. mr. C.D.J. Bulten en prof. mr. C.J.H. Jansen / 19
1 Inleiding / 19
2 Nederlandse ondernemingen in de Eerste Wereldoorlog / 20
2.1 Oorlogsdreiging: bedreigingen voor het bedrijfsleven / 20
2.2 Oorlogsdreiging en bedrijfsvoering / 21
2.3 De invoering van de Beurswet 1914 / 23
2.4 Prijsbeperkingen door de overheid / 24
3 Nederlandse ondernemingen in de Tweede Wereldoorlog / 26
3.1 Besluiten van de Nederlandse regering in Londen ten aanzien van ondernemingen / 27
3.2 Wettelijke maatregelen in bezet Nederland ten aanzien van ondernemingen / 28
3.2.1 Ondernemingen, bezetting en exploitatie / 28
3.2.2 Liquidatie van Joodse ondernemingen / 30
3.2.3 Prijsbeperkingen in bezet Nederland / 31
4 Nederlandse ondernemingen in de wederopbouwperiode / 32
5 Conclusie / 34
Oorlogsbescherming; ondernemingsperspectief en corporate governance – Prof. mr. A.F. Verdam / 37
1 Inleiding / 37
1.1 Af bakening / 37
1.2 Opzet / 38
2 Wat wordt beoogd met bescherming? / 38
2.2 De beschermingsmaatregelen bestaan veelal uit twee typen / 39
3 Type oorlogsvoering van belang / 39
4 Sanctierecht / 41
4.1 Sanctierecht VS / 41
4.2 Juridische grondslag / 41
4.3 Toepassing / 42
5 Zetelverplaatsing / 44
6 De Trust / 45
7 Opstellen van een beschermingsplan / 46
7.1 Identificatie landen en vennootschappen / 46
7.2 Zetelverplaatsing en/of trust / 46
7.3 Techniek van de zetelverplaatsing; verschillende procedures / 47
7.4 De Trust / 48
7.5 Wat/wie? / 49
7.6 Tijdstip van zetelverplaatsing of overgang naar ‘emergency period’ bij trust / 49
7.7 Situatie na effectuering / 50
7.8 Terugkeer naar oude situatie / 52
7.9 Documentatie / 52
8 G overnance / 52
8.1 Inleiding / 52
8.2 Bevoegdheid / 53
8.3 De rol van de raad van commissarissen / 53
8.4 Vragen naar rol van ava en van OR / 54
8.5 Artikel 2:107a BW / 54
8.6 Interpretatie van bestuursautonomiebepaling / 55
8.7 Informatierecht aandeelhoudersvergadering / 56
8.8 G elijkheidsbeginsel en besmette aandeelhouders / 56
8.9 Ondernemingsraad / 57
9 Bezwaren tegen toepassing rechten aandeelhoudersvergadering of ondernemingsraad / 57
9.1 Snel en zelfstandig handelen van bestuur geboden / 58
9.2 Vertrouwelijkheid: bekendheid met oorlogsbeschermings-maatregelen
kan de effectiviteit aantasten / 58
9.3 Onzekerheid van effectuering en onbestemdheid van duur van bescherming en van concrete oorlogsomstandigheden / 59
9.4 Veronderstelde tijdelijkheid van de maatregelen / 59
9.5 Karakter van noodwetgeving / 60
9.6 Aanvullende noodwetgeving op dit punt gewenst / 61
9.7 Wijziging vennootschappelijk statuut na zetelverplaatsing; overdracht aan trust onder ander regime / 62
10 Afronding / 62
Zetelverplaatsing en oorlogsdreiging – Mr. drs. T.J.C. Klein Bronsvoort, mr. C.R. Nagtegaal, prof. mr. M. van Olffen / 65
1 Inleiding / 65
2 Een korte geschiedenis / 66
2.1 Rijkswet 1940 / 66
2.2 Rijkswet vrijwillige zetelverplaatsing van rechtspersonen / 67
2.3 Wet zetelverplaatsing derde landen / 68
3 De Rijkswet / 69
3.1 Toepassingsbereik / 69
3.2 Procedure / 69
3.3 Machtiging / 71
3.4 Terugplaatsing / 72
4 De Wet ZDL / 73
4.1 Toepassingsbereik / 73
4.2 Procedure / 73
4.3 Machtiging / 74
4.4 Terugplaatsing / 74
5 Bescherming belanghebbenden / 75
5.1 Positie aandeelhouders / 76
5.1.1 Zetelverplaatsing door de algemene vergadering; positie minderheidsaandeelhouders / 77
5.1.2 Zetelverplaatsing door een ander dan de algemene vergadering; positie aandeelhouders / 79
5.2 Bescherming van werknemers / 83
5.3 Bescherming van crediteuren / 84
5.4 Aantasting van de zetelverplaatsing / 85
6 Noodzaak tot modernisering / 86
6.1 Toepassingsbereik / 86
6.2 Flexibiliteit, rechtszekerheid en bescherming / 88
6.3 Samenloop met regelgeving van latere datum / 89
6.4 G evolgen van oorlogssituaties die andere regelingen vereisen / 90
Hybride conflicten, cybersecurity en ondernemingen – Mr. dr. P.T.J. Wolters / 93
1 Inleiding / 93
2 Het begrip cybersecurity / 95
2.1 Digitale middelen / 95
2.2 Bescherming / 96
2.3 Uiteenlopende dreigingen / 97
2.4 Een grote verscheidenheid aan beveiligingsmaatregelen / 97
2.5 Tussenconclusie: een veelomvattend begrip / 98
3 Cybersecurity in hybride conflicten / 98
3.1 Het verkrijgen van informatie / 98
3.2 Het ontregelen van de maatschappij / 99
3.3 Andere cybersecurityrisico’s / 100
3.4 Ketenaf hankelijkheid / 100
3.5 De rol van ondernemingen / 102
4 Algemene cybersecurityverplichtingen / 102
4.1 AVG / 104
4.1.1 Toepassingsgebied AVG / 104
4.1.2 De cybersecurityverplichting van artikel 32 AVG / 104
4.2 NIS2 / 105
4.2.1 Toepassingsgebied NIS2 / 106
4.2.2 De cybersecurityverplichting van artikel 21 NIS2 / 107
5 Enkele bijzondere aspecten van het Europese juridische kader / 108
5.1 Doorgiften van data / 108
5.1.1 De definitie van een ‘doorgifte’ / 109
5.1.2 Restricties op doorgiften van persoonsgegevens / 110
5.1.3 Restricties op doorgiften van andere data / 111
5.1.4 Andere landen / 112
5.1.5 Tussenconclusie / 113
5.2 De omgang met ketenaf hankelijkheid / 113
5.2.1 Ketenaf hankelijkheid en de AVG / 113
5.2.2 Ketenaf hankelijkheid en de NIS2 / 114
5.2.3 Ketenaf hankelijkheid en de DORA / 115
5.2.4 Tussenconclusie / 116
5.3 De rol van de overheid / 117
5.3.1 NIS2 en Cyber Solidarity Act / 117
5.3.2 G oedgekeurde standaarden, certificeringsmechanismen en gedragscodes / 119
6 Conclusie / 121
Geopolitiek, oorlogsdreiging, internationale handel en economische sancties – Mr. P.N. Ploeger en mr. J.J. Strijder / 125
1 Inleiding / 125
2 Terminologie: sancties en exportcontroles / 126
3 Huidig wettelijk kader sancties en exportcontroles / 127
3.1 Historische context / 127
3.2 Sancties: wettelijk kader / 129
3.3 Exportcontroles: achtergrond en wettelijk kader / 131
4 Relevante aspecten van (EU-)sancties / 132
4.1 Toepassingsgebied EU-sancties / 132
4.2 Typen sanctiemaatregelen / 136
4.3 Tegenmaatregelen derde landen (en bescherming daartegen) / 138
5 G eopolitieke ontwikkelingen / 139
5.1 Periode na de Koude Oorlog / 139
5.2 De opkomst van China / 140
5.3 Protectionisme van de Verenigde Staten en elders / 141
5.4 Inval van Oekraïne door Rusland / 142
5.5 COVID-19-pandemie en andere problemen in toeleveringsketens / 144
6 Beleids- en wetgevingsrespons EU en Nederland op geopolitieke ontwikkelingen / 144
6.1 De European Economic Security Strategy als basis in de EU / 144
6.2 Ontwikkelingen in Nederland / 148
7 Conclusie en gevolgen voor internationaal opererende ondernemingen / 150
Frozen assets: a plethora of questions and uncertain answers –
Prof. mr. V.P.G. de Serière / 155
1 Introduction / 155
2 Issues that arise / 156
3 The legal status of frozen assets deposited with Euroclear Bank and their revenues / 158
4 A special windfall tax? / 160
5 Varying other structures / 161
6 The use of set off mechanisms / 164
6.1 Mutuality / 164
6.2 Transferability of claims for the purposes of set off / 165
6.3 G overning law questions on set off possibilities / 165
6.4 Set off conditionality: comparability of claims / 166
6.5 Set off conditionality: certainty of claims / 166
6.6 Set off conditionality: maturity of claims / 167
7 Immunity issues / 168
7.1 Introduction / 168
7.2 Maximum protection? / 169
8 Third-country countermeasures / 171
9 The REPO Act / 172
10 Should Europe follow the US legislative approach? / 174
11 Oligarch assets / 175
12 Expropriation in accordance with the ECHR provisions? / 175
13 Incomplete European freeze measures / 177
14 Applicable law / 177
15 Extent of rights and duties / 178
16 Questions arising / 179
17 Specific actions and remedies for custodians to consider / 181
18 The converse situation / 186
19 Concluding comments / 189
Nood breekt wet – Mr. drs. P.R. van den Berghe / 191
1 Inleiding / 191
2 Bron van de bevoegdheden bij nood en oorlog / 193
3 Bevoegdheden bij nood en oorlog in internationale en EU-context / 194
3.1 Inkadering / 194
3.2 Internationaal en Europees optreden / 197
4 Staatsnoodrecht in Nederland / 201
4.1 Algemeen kader / 201
4.2 Oorlogswet voor Nederland en de Wet buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag / 203
4.3 ‘Amateurs bespreken tactiek, professionals bespreken logistiek’ / 207
4.4 Voorbereiding voor oorlog / 211
5. Si vis pacem, para bellum / 212
