Geen enkele jurist kan nog om de Europese Unie (EU) en het Europese recht heen. Voor de één is het een vast onderdeel van de dagelijkse juridische routine. Voor de ander is het een vaak onverwachte, maar steeds terugkerende confrontatie. Eén ding is zeker: degelijke kennis van het Europese recht behoort tot de basisuitrusting van de hedendaagse jurist.
Dit boek biedt die basis
Het eerste algemene deel neemt je mee van de geschiedenis van de samenwerking in Europa, langs de organisatie, bevoegdheden én de uitdagingen van de EU, naar onder meer de doorwerking van het Europese recht tot de bescherming van mensenrechten en rechtsstaat. Dit deel is bij uitstek geschikt voor bachelorstudenten: mede aan de hand van veel voorbeelden uit de jurisprudentie, schema’s én de actualiteit (coronacrisis en oorlog in Oekraïne) krijgt het Europese recht vorm en kleur. Voor de ervaren jurist biedt dit deel, mede door de uitgebreide bronvermeldingen, een handig naslagwerk.
Het tweede deel is meer thematisch opgezet: per hoofdstuk is er aandacht voor een specifiek onderwerp, zoals de vier vrijheden, het vreemdelingenrecht, de financiële crisis en de energietransitie. Dit tweede deel biedt bacheloropleidingen de vrijheid om het eerste deel aan te vullen en zo het gewenste maatwerk in het onderwijs te leveren. Juist door deze opzet van het tweede deel is dit boek niet alleen geschikt voor het bacheloronderwijs in het Europese recht, maar ook als aanvulling bij meer specialistische vakken als vreemdelingenrecht, staatsrecht en economisch recht. Voor de ervaren jurist biedt het tweede deel de mogelijkheid om, als het juridische werk daar om vraagt, zich razendsnel in te lezen in een specifiek onderwerp.
CONSTANTIJN BAKKER studeerde Europees recht in Groningen, Straatsburg en Bologna. Gedurende meerdere jaren doceerde hij EU-recht aan de Hogeschool van Amsterdam, opleiding International Business. Thans, na zijn pensioen, is hij af en toe te gast bij de juridische faculteit in Montpellier.
ROGIER VAN DAM studeerde Nederlands Recht aan de UvA. Hij werkt sinds 2009 bij de Academie Rechten van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en doceert daar EU-recht. Daarnaast is hij onder meer als hoofddocent betrokken bij de Beroepsopleiding Advocaten.
MERIJN MAASSEN studeerde Sociaal Juridische Dienstverlening aan de Hogeschool Leiden en EU-recht en Bestuursrecht aan de UvA. Sinds 2013 doceert hij EU-recht bij HBO Rechten van de Hogeschool Utrecht en is hij coördinator van de minor EU Law and Human Rights. Daarnaast geeft hij gastcolleges EU-recht in onder andere Berlijn en Debrecen.
WOORD VOORAF
INLEIDING
DEEL 1
HOOFDSTUK 1 EUROPESE SAMENWERKING
1.1 Vormen van samenwerking
1.2 Eerste initiatieven tot Europese samenwerking
1.3 Raad van Europa (RvE)
1.4 EGKS
1.5 EEG
1.6 Van EEG naar EG
1.7 Van EG naar EU
1.8 Fundamentele menselijke waarden vormen de basis van EU
1.9 Toetreding EU
1.10 Uittreding EU
1.11 Nieuwe uitdagingen EU
HOOFDSTUK 2 FUNDAMENTELE RECHTSBEGINSELEN EU
2.1 Het voorrangsbeginsel
2.2 Het beginsel van loyale samenwerking
2.3 Het beginsel van bevoegdheidstoedeling
2.4 Het subsidiariteitsbeginsel
2.5 Het evenredigheidsbeginsel
2.6 Het gelijkheidsbeginsel
HOOFDSTUK 3 WETGEVING, BESTUUR EN RECHTSPRAAK EU
3.1 Institutioneel kader en overige lichamen
3.2 Europees Parlement
3.3 De Europese Raad
3.4 De Raad
3.5 De Commissie
3.6 Hoge Vertegenwoordiger
3.7 Hof van Justitie (van de Europese Unie)
HOOFDSTUK 4 SECUNDAIR EU-RECHT EN INVLOED VAN NATIONALE REGERINGEN, PARLEMENTEN EN BURGERS
4.1 Secundair EU-recht: rechtshandelingen
4.2 Secundair EU-recht: rechtsinstrumenten
4.3 Invloed nationale regeringen
4.4 Invloed parlementen van de lidstaten
4.5 Invloed burgers van de lidstaten
HOOFDSTUK 5 DIRECTE WERKING EU-RECHT EN BIJBEHORENDE RECHTSBESCHERMING
5.1 Directe werking EU-recht
5.2 Voorwaarden directe werking van primair EU-recht
5.3 Directe werking van secundair EU-recht
5.4 Catalogus van direct werkende bepalingen
5.5 Rechtsbescherming van particulieren via klacht of via de nationale rechter
5.6 Verplichting tot conforme interpretatie
5.7 Lidstaten zijn aansprakelijk voor schade
HOOFDSTUK 6 EUROPESE BESCHERMING VAN RECHTSSTAAT EN MENSENRECHTEN
6.1 Bescherming van mensenrechten in Europa
6.2 Twee Europese rechters
6.3 Procedures bij Straatsburgse Hof
6.4 Procedures bij Luxemburgse Hof
6.5 Categorieën mensenrechten
6.6 Voorwaarden bij toepassing van uitzonderingen op mensenrechten
6.7 Recht op leven
6.8 Verbod van folteringen en onmenselijke behandelingen
6.9 Verbod van slavernij, dwangarbeid en mensenhandel
6.10 Recht op doeltreffende rechtsgang en recht op eerlijk proces
6.11 Recht op bescherming van gezinsleven
6.12 Recht op menselijke waardigheid, zoals recht op bescherming van privéleven, woning en communicatie
6.13 Recht op bescherming van persoonsgegevens
6.14 Vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst
6.15 Vrijheid van meningsuiting
6.16 Vrijheid van vergadering en vereniging
6.17 Discriminatieverbod
DEEL 2
HOOFDSTUK 7 PROJECTEN VAN DE EU: INTERNE MARKT EN MEER
7.1 Interne markt
7.2 Ruimte van Vrijheid, Veiligheid en Recht (RVVR)
7.3 Economische en Monetaire Unie (EMU)
7.4 EU-projecten in schema
HOOFDSTUK 8 VRIJ GOEDERENVERKEER BINNEN EU
8.1 Douane-unie en verbod van fiscale discriminatie
8.2 Verbod non-tarifaire belemmeringen
8.3 Excepties op verbod non-tarifaire belemmeringen
8.4 Directe werking
HOOFDSTUK 9 EU-BURGERSCHAP EN VRIJ PERSONENVERKEER
9.1 EU-burgerschap
9.2 Vrij personenverkeer
9.3 Verbod van discriminatie wegens nationaliteit
9.4 Vrij verkeer van werknemers
9.5 Excepties op vrij werknemersverkeer
9.6 Directe werking
HOOFDSTUK 10 EU-BELEID INZAKE ASIEL EN IMMIGRATIE
10.1 Asielaanvraag
10.2 Dublinverordening
10.3 Personen die internationale bescherming moeten krijgen
10.4 Manier waarop asielzoekers moeten worden opgevangen
10.5 Immigratiebeleid
HOOFDSTUK 11 VRIJHEID VOOR ZELFSTANDIGEN EN ONDERNEMINGEN
11.1 Vrijheid van vestiging
11.2 Uitzonderingen op de vrijheid van vestiging
11.3 Vrij dienstenverkeer
11.4 Uitzonderingen op het vrije dienstenverkeer
11.5 Directe werking
HOOFDSTUK 12 VRIJ KAPITAALVERKEER EN EMU
12.1 Vrij kapitaalverkeer
12.2 Uitzonderingen op het vrije kapitaalverkeer
12.3 Directe werking van artikel 63 VWEU
12.4 Euro lost risico van wisselkoersschommelingen op
12.5 Begrotingsdiscipline, financiële solidariteit en bankenunie
HOOFDSTUK 13 MEDEDINGINGSREGELS VOOR ONDERNEMINGEN EN LIDSTATEN
13.1 Het verbod van artikel 101 VWEU
13.2 Misbruik van machtspositie
13.3 Concentraties
13.4 Rechtsbescherming
13.5 Directe werking
13.6 Met de interne markt onverenigbare staatssteun
13.7 Aanmelding van steunmaatregelen
13.8 Toezicht op steunmaatregelen
13.9 Rechtsbescherming
13.10 Directe werking
HOOFDSTUK 14 EUROPESE AANBESTEDINGSREGELS
14.1 De Aanbestedingsrichtlijnen
14.2 Toepassingsgebied van Richtlijn 2014/24
14.3 Soorten aanbestedingen
14.4 Basisprincipes van Richtlijn 2014/24
14.5 Rechtsbescherming bij Europese aanbestedingsregels
14.6 Regels voor de overige aanbestedingen
HOOFDSTUK 15 EU-MILIEUWETGEVING, GREEN DEAL EN ENERGIETRANSITIE
15.1 Doelstellingen en uitgangspunten milieubeleid
15.2 EU-milieuwetgeving
15.3 Green Deal
15.4 Energietransitie
LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN
JURISPRUDENTIE
EU-RECHTSHANDELINGEN
TREFWOORDENREGISTER